TABULKA

Henryk Waniek

Urodził się 4 marca 1942 r. w Oświęcimiu. Śląski malarz, pisarz, eseista i krytyk sztuki, jeden z najbardziej rozpoznawalnych twórców związanych z nurtem magicznego realizmu w sztuce współczesnej. Silnie związany z Katowicami, gdzie współtworzył środowisko artystyczne skupione wokół Grupy Oneiron, eksperymentującej z symboliką, mitologią i poszukiwaniami duchowymi.

Jako malarz zasłynął charakterystycznym stylem łączącym motywy hermetyczne, alchemiczne i ezoteryczne z pejzażem śląskim. Jego obrazy często balansują na granicy mistyki i filozoficznego eseju wizualnego.

Waniek jest również autorem licznych książek eseistycznych i prozatorskich, w których podejmuje tematykę historii i tożsamości Śląska, duchowości, symboliki oraz związków sztuki z poznaniem. Do najbardziej znanych publikacji należą m.in. Finis Silesiae, Opis podróży mistycznej z Oświęcimia do Zgorzelca, Wędrowiec śląski, Ciulandia, Silesius, czy Obrazy napisane. Jego twórczość literacka łączy erudycję, refleksyjność oraz poczucie humoru, a także fascynację kulturą Mitteleuropy.

Twórczość Wańka – zarówno malarska, jak i literacka – od dekad stanowi ważny element śląskiej kultury, wyróżniając się konsekwentnym, autorskim językiem i niepowtarzalną duchowo-filozoficzną perspektywą.

Jerzy Szymik

Urodził się 3 kwietnia 1953 roku w Pszowie na Górnym Śląsku. W 1979 obronił pracę magisterską i przyjął w Katedrze pw. Chrystusa Króla w Katowicach święcenia kapłańskie. Po latach posługi parafialnej zwrócił się ku nauce i teologii. W 1986 roku rozpoczął studia na Wydziale Teologicznym Katolicki Uniwersytet Lubelski (KUL), gdzie w 1990 r. uzyskał doktorat w dziedzinie teologii dogmatycznej. W kolejnych latach awansował naukowo — prowadził zajęcia z teologii, w tym chrystologii, eklezjologii, sakramentologii oraz teologii kultury.

W latach 2004–2014 był członkiem Międzynarodowa Komisja Teologiczna przy Stolicy Apostolskiej. W 2024 roku uzyskał tytuł doktora honoris causa przyznany przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie.

Poza działalnością akademicką i duszpasterską, Jerzy Szymik wyróżnia się również jako pisarz — autor licznych prac naukowych, esejów, artykułów oraz poezji. Napisał kilkadziesiąt książek łączących teologię, refleksję religijną, filozofię i literaturę.

Do najważniejszych książek teologicznych można zaliczyć Theologia Benedicta (trzytomowe, najobszerniejsze dzieło Szymika, poświęcone teologii papieża Benedykta XVI; uważane za jego opus magnum), W obliczu Boga. Zarys teologii dogmatycznej (podręcznik akademicki i synteza najważniejszych zagadnień dogmatycznych), zbiór esejów teologiczno-kulturowych Bóg w labiryncie świata. Spośród książek poetyckich należy wyróżnić: Uczę się chodzić, Gwiazdy w filiżance, Ziemia niebieska, Błękit, bądź Traktat o miłości. Natomiast w kategorii licznych książek eseistycznych należy wspomnieć o książce szczególnej, czyli o pozycji Akropol z hołdy czyli teologia Śląska.

Twórczość ks. Jerzego Szymika łączy refleksję dogmatyczną z duchowością, literaturą i kulturą.

Zbigniew Kadłubek

Urodził się w 1961 w Rybniku. Jest filologiem klasycznym, komparatystą, eseistą oraz tłumaczem. Profesor Uniwersytetu Śląskiego i jedna z najważniejszych współczesnych postaci śląskiej humanistyki. Znawca literatury antycznej oraz kultury śląskiej, autor cenionych esejów, przekładów i prac naukowych.

Studiował filologię klasyczną na Uniwersytecie Śląskim, z którym następnie związał całą swoją karierę – pełnił m.in. funkcję dyrektora Biblioteki Śląskiej (2018–2022). Jako badacz specjalizuje się w literaturze greckiej i łacińskiej, hermeneutyce, komparatystyce oraz w refleksji nad tożsamością i kulturą Górnego Śląska.

Jego twórczość literacka obejmuje zarówno eseistykę, jak i przekłady klasyków (m.in. Owidiusza, Hezjoda). Najbardziej znane autorskie książki to m.in. Listy z Rzymu, Tropy i uniwersytety, Myślenie Śląskie, Oikologia. Nauka o domu. Charakterystyczny dla jego stylu jest dialog między antykiem i współczesnością, wrażliwość filozoficzna oraz refleksja nad miejscem człowieka w kulturze.

Zbigniew Kadłubek jest ważnym głosem we współczesnej polskiej i śląskiej humanistyce – łączy kompetencje filologa klasycznego z erudycją eseisty i zaangażowanego komentatora kultury. Tworzy pomost między tradycją antyczną a problemami nowoczesności, podkreślając wartość śląskiej tożsamości wpisanej w szeroki kontekst europejski.

Kazimierz Kutz

Urodził się 16 lutego 1929 r. w Szopienicach (zmarł 18 grudnia 2018 r. w Warszawie) –reżyser filmowy i teatralny, scenarzysta, publicysta oraz polityk. Jeden z najwybitniejszych twórców polskiego kina powojennego i najważniejszy kronikarz kulturowej tożsamości Górnego Śląska.

Absolwent Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej, debiutował w latach 50., szybko zyskując rozpoznawalność dzięki wyrazistemu stylowi i odwadze podejmowania tematów społecznych. W latach 60. i 70. stworzył swoje najsłynniejsze filmy – tzw. „trylogię śląską”: Sól ziemi czarnej, Perła w koronie i Paciorki jednego różańca. Dzieła te ukazywały historię, duchowość i dramat codzienności społeczności śląskiej, nadając temu regionowi nowe miejsce w polskiej kulturze filmowej.

Pracował również jako reżyser teatralny i telewizyjny, był wieloletnim wykładowcą. W latach 90. i 2000. aktywny polityk, sprawował mandat senatora, a następnie posła, angażując się w sprawy kultury oraz w obronę interesów i tradycji Górnego Śląska.

Autor książek autobiograficznych i wspomnieniowych, m.in. Piąta strona świata, w których opowiadał o swoim życiu, twórczości i korzeniach. Ceniony za bezkompromisowość, poczucie humoru i wyjątkową wrażliwość na historię i los zwykłych ludzi.

Kazimierz Kutz pozostaje jednym z kluczowych twórców śląskich XX wieku.

Szczepan Twardoch

(ur. 23 grudnia 1979 r. w Żernicy na Górnym Śląsku) – śląski pisarz, eseista i publicysta, jeden z najważniejszych współczesnych autorów europejskich. Pochodzi ze śląskiej rodziny i często podkreśla swoją przynależność do kultury śląskiej, co wielokrotnie pojawia się w jego twórczości. Debiutował na początku XXI wieku, jednak szeroką rozpoznawalność przyniosła mu powieść Morfina (2012). Kolejne powieści – zwłaszcza Drach (2014), ugruntowały jego pozycję jako jednego z najoryginalniejszych prozaików polskich. Jego utwory łączą realistyczną, często brutalną narrację z głęboką refleksją historyczną i antropologiczną, a także z tematyką tożsamościową, śląską i europejską.

Na podstawie powieści Król powstał serial telewizyjny zrealizowany przez CANAL+ Polska, a Drach i Pokora były adaptowane teatralnie.

Jego książki są tłumaczone na wiele języków, a sam autor ceniony jest za bezkompromisowy styl, literacką wyrazistość i umiejętność tworzenia epickich historii zakorzenionych w złożonych dziejach Europy Środkowej.

Tadeusz Sławek

Urodził się 5 grudnia 1946 roku w Katowicach. Studiował filologię polską, a także anglistykę na Uniwersytet Jagielloński w Krakowie.

Od 1971 roku związany był z Uniwersytetem Śląskim, gdzie przez lata pełnił funkcje akademickie — doktorat uzyskał w 1978 roku, a habilitację w 1986. W latach 1996–2002 był rektorem Uniwersytetu Śląskiego.

Postać niezwykle wszechstronna, łącząca akademicką precyzję z literacką wrażliwością. Jest poetą, tłumaczem, eseistą, literaturoznawcą i krytykiem.

Zajmował się historią literatury angielskiej i amerykańskiej, teorią literatury i literaturą porównawczą. Jako tłumacz przekładał na język polski poezję autorów anglojęzycznych — m.in. poetów takich jak William Blake. Był współzałożycielem i redaktorem grupy literackiej / artystycznej, a także redaktorem almanachu „Studio”.

Przez dwie dekady współpracował z kontrabasistą i kompozytorem Bogdanem Mizerskim — razem występowali w cyklu recitali łączących poezję i muzykę („eseje na głos i kontrabas”).

W dorobku Tadeusza Sławka znajdują się liczne książki naukowe, eseje, tomy poetyckie oraz tłumaczenia. Wśród ważniejszych tytułów można wymienić: Maszyna do pisania. O teorii literatury Jacques’a Derridy (praca naukowa poświęcona teorii literatury), U-bywać. Człowiek, świat, przyjaźń w twórczości Williama Blake’a, Antygona w świecie korporacji , Ujmować. Henry David Thoreau i wspólnota świata — eseistyczna książka łącząca literaturę, filozofię i myślenie o człowieku.

Poza publikacjami drukowanymi, pisał liczne artykuły, recenzje, eseje i teksty krytyczne w czasopismach literackich i opiniotwórczych (m.in. w „Tygodniku Powszechnym”).

Lech Majewski

Urodził się 30 sierpnia 1953 w Katowicach. Śląski reżyser filmowy i teatralny, pisarz, poeta, scenarzysta, malarz oraz twórca wideoartu. Jeden z najbardziej wszechstronnych i cenionych artystów współczesnej sztuki, działający zarówno na Śląsku, w Polsce, jak i za granicą. Studiował na Wydziale Reżyserii PWSFTViT w Łodzi, gdzie uczył się m.in. pod kierunkiem Andrzeja Wajdy.

W latach 80. wyemigrował do USA, gdzie tworzył filmy artystyczne i eksperymentalne. Jego dorobek obejmuje produkcje takie jak Rycerz (1980), Wojaczek (1999), Angelus (2001), Młyn i krzyż (2011) czy Dolina Bogów (2019). Charakterystyczna dla jego twórczości jest poetycka, wizualnie wysublimowana narracja oraz łączenie elementów malarstwa, literatury i filmu. Majewski często sam pisze scenariusze, komponuje muzykę i odpowiada za stronę plastyczną swoich dzieł. Autor pięciu oper, spośród których największą popularność zyskała Pokój saren współtworzona z Józefem Skrzekiem.

Jego prace prezentowane były w czołowych muzeach świata, m.in. w Museum of Modern Art w Nowym Jorku, a filmy zdobywały nagrody na międzynarodowych festiwalach. Jest także autorem ponad dwudziestu książek, na które składają się powieści, scenariusze, czy też tomiki poetyckie. Osobne miejsce zajmuje tu książka Bruegel Młyn i krzyż, napisana wraz z Michaelem M. Gibsonem. Paletę jego dokonań dopełniają instalacje multimedialne.

Alojzy Lysko

Urodził się 15 lutego 1942 r. w Bojszowach. Pisarz, regionalista, nauczyciel, samorządowiec i polityk, szczególnie znany jako autor licznych książek o historii i kulturze Górnego Śląska oraz popularyzator pamięci śląskich losów XX wieku.

Po ukończeniu studiów prawniczych na Uniwersytecie Śląskim oraz kształcenia pedagogicznego, Lysko przez wiele lat pracował jako nauczyciel i dyrektor Szkoły Górniczej przy KWK „Ziemowit” w Lędzinach, a także był związany z działalnością kulturalno-edukacyjną, prowadząc m.in. zajęcia z teatru poezji i tworząc widowiska o historii regionalnej.

Jako autor napisał ponad 40 książek, w tym m.in. To byli nasi ojcowie, Duchy i duszki bojszowskie, Klechdy pszczyńskie czy wielotomowy cykl Duchy wojny, w którym zrekonstruował tragiczne losy Ślązaków przymusowo wcielonych do Wehrmachtu w czasie II wojny światowej – temat bliski jego osobistej historii rodzinnej.

Splendoru przydała mu również jego działalność dramaturgiczna – niebywały sukces odniosła jego jednoaktówka Mianujōm mie Hanka w kongenialnej interpretacji Grażyny Bułki.

Zbigniew Rokita

Urodził się 4 kwietnia 1989 r. w Gliwicach. Dziennikarz, reporter, pisarz i redaktor, uznany przede wszystkim jako autor książek reporterskich o historii, tożsamości i pamięci społecznej, szczególnie związanych z Górnym Śląskiem oraz terenami powojennej Polski.

Rokita ukończył Instytut Rosji i Europy Wschodniej na Uniwersytecie Jagiellońskim i był redaktorem dwumiesięcznika „Nowa Europa Wschodnia”. W swojej pracy dziennikarskiej publikował teksty m.in. w takich tytułach jak „Tygodnik Powszechny”, „Polityka”, „Miesięcznik Znak” oraz „Dziennik Gazeta Prawna”.

Debiutował książką Królowie strzelców. Piłka w cieniu imperium (2018), w której łączy sport z szerokim kontekstem społeczno-politycznym. Jednak jego największym sukcesem okazała się publikacja Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku (2020) – osobista i wielopłaszczyznowa opowieść o historii Śląska i regionalnej tożsamości, za którą Rokita otrzymał Nagrodę Literacką Nike 2021 zarówno od jury, jak i czytelników oraz był nominowany do Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus.

W kolejnych latach wydał m.in. Odrzania. Podróż po Ziemiach Odzyskanych (2023), książkę łączącą reportaż z refleksją nad przemianami społecznymi i historycznymi tzw. Ziem Odzyskanych, a także Aglo. Banką po Śląsku (2025), eksplorujący przestrzeń kulturową Górnego Śląska i jego społeczności.

Rokita jest także autorem sztuk teatralnych, m.in. Nikaj i Weltmajstry, wystawianych na scenach teatrów śląskich, oraz felietonistą publikującym w prasie regionalnej i ogólnopolskiej.

Jego twórczość charakteryzuje się głęboką wrażliwością reporterską, historyczną erudycją i refleksją nad tożsamością lokalną i uniwersalnymi aspektami pamięci społecznej. Rokita mieszka w Katowicach i aktywnie działa na rzecz popularyzacji literatury faktu oraz debaty publicznej o historii i kulturze współczesnego Śląska.

Janosch

(właśc. Horst Eckert) – urodził się 11 marca 1931 roku w Zabrzu-Porębie (ówczesny Hindenburg). Pisarz i ilustrator, jeden z najważniejszych autorów literatury dziecięcej XX wieku.

Dorastał w śląskim familoku. Po II wojnie światowej jego rodzina została wysiedlona do Niemiec (1945). Tam rozpoczął naukę w szkole rzemiosł artystycznych w Monachium, gdzie kształcił się jako grafik.

Debiutował w latach 60. książką dla dzieci. Pierwszym wielkim sukcesem była opowieść Ach, jak cudowna jest Panama (Oh, wie schön ist Panama, 1978), która zapoczątkowała cykl o Misiu i Tygrysku.

Autor ponad 300 książek dla dzieci, z czego cykl o Misiu i Tygrysku obejmuje ok. 120–150 pozycji, przetłumaczonych na ponad 30 języków.

Największą popularność w Polsce zyskała powieść dla dorosłych, Cholonek, czyli dobry Pan Bóg z gliny – opowiadającą historię śląskiej rodziny w XX wieku. Kongenialnie powieść została wystawiona na deskach teatru KOREZ w Katowicach.

Jako ilustrator sam tworzył grafiki do swoich książek. Jego charakterystyczny styl stał się rozpoznawalny na całym świecie.

Uważany za jednego z najważniejszych europejskich autorów bajek dla dzieci XX wieku.

Janosch to pisarz zakorzeniony w śląskim doświadczeniu, który zdobył międzynarodową sławę dzięki prostym, a zarazem mądrym opowieściom dla dzieci. Jego bohaterowie – Miś i Tygrysek – stali się ikonami literatury dziecięcej, a Cholonek, czyli dobry Pan Bóg z gliny zyskał rangę kultowej powieście na Górnym Śląsku.

Anna Dziewit-Meller

Urodziła się 19 marca 1981 roku w Chorzowie. Pisarka, dziennikarka, felietonistka i publicystka, znana również jako reporterka, autorka literatury dla dzieci oraz propagatorka literatury i kultury książki. Pochodzi ze Śląska, a po studiach na Wydziale Nauk Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie związała się z branżą literacką i medialną.

Dziewit-Meller debiutowała w piśmie „Lampa” jako redaktorka i recenzentka, a następnie zajmowała się dziennikarstwem radiowym i telewizyjnym, m.in. w programach o książkach na antenie TVN i w radiu Chilli Zet.

W 2001 r. była liderką kobiecego zespołu rockowego Andy, w którym śpiewała i grała na gitarze, zanim całkowicie skupiła się na pracy pisarskiej i publicystycznej.

Jest autorką kilku powieści tematycznie związanych ze Śląskiem Są to Disko (2012), Góra Tajget (2016) oraz Od jednego Lucypera (2020), w których porusza m.in. tematy społeczne i historyczne, często z silnym akcentem na doświadczenia kobiet.

W 2017 i 2018 r. wydała także książki z serii Damy, dziewuchy, dziewczyny – opowieści o wybitnych kobietach, a we współpracy z Agnieszką Drotkiewicz oraz z mężem Marcinem Mellerem publikowała zbiory wywiadów i reportaży, w tym Gaumardżos! Opowieści z Gruzji.

Anna Dziewit-Meller prowadzi popularny portal i kanał internetowy BukBuk, poświęcony książkom i rozmowom z autorami, gdzie promuje literaturę i kulturę czytania.

Jako felietonistka współpracowała m.in. z „Tygodnikiem Powszechnym” i „Polityką”, a w 2021 r. objęła funkcję redaktor naczelnej w Grupie Wydawniczej Foksal.

Jej twórczość i publicystyka charakteryzują się głęboką refleksją nad historią, tożsamością i rolą kobiet w społeczeństwie. Mieszka w Warszawie, jednak jej śląskie korzenie często pojawiają się w tematyce jej książek i esejów